Geschiedenis Excelsior
Jubileumjaar 2021
Ons koor is opgericht op 4 januari 1921. Dat betekent dat wij in 2021 ons 100-jarig jubileum mochten vieren! Dit hebben we in ons jubileumweekend van 16 en 17 oktober uitgebreid gevierd.
(1) Receptie zaterdag 16 oktober 2021
Op zaterdagmiddag 16 oktober 2021 vond in de
sfeervolle Grote Kerk in Edam de receptie plaats
ter ere van ons 100-jarig jubileum.
Voorzitter Jan Radder kreeg uit handen van
burgemeester Lieke Sievers de Koninklijke
Erepenning met oorkonde overhandigd.
De heer Henk Bijvank van de KNZV Vereniging
Holland reikte een oorkonde uit ‘als blijk van
waardering voor de bewezen diensten aan de
Nederlandse Mannenkoorzang’.
Daarnaast werd koorlid Cor Sanders door hem
geëerd met een speldje en een oorkonde
vanwege zijn 40-jarig lidmaatschap.
Jan Radder benoemde oud-voorzitter Wim Coljee tot erelid vanwege zijn jarenlange grote
verdienste voor Excelsior.
In het koor van de kerk hadden wij een tentoonstelling ingericht over de 100-jarige geschiedenis van Edams Mannenkoor Excelsior. Ook draaide er een PowerPoint-presentatie over dit onderwerp.
(2) Jubileumconcert zondag 17 oktober 2021
Zondag 17 oktober 2021 gaven wij ons jubileumconcert
en presenteerden wij onszelf in ons nieuwe kostuum.
Dirigent Roland Bosma had een mooi programma samen-
gesteld dat goed aansloot bij ons koor, het uitgenodigde
Klezmerorkest Di Gojim en de twee gastsolisten, te weten
sopraan Andrea Vos en bariton Hans van Niekerk.
Dit was vooral goed te horen bij het slotlied Mir Zeinen
Alle.
Pianist Hans Weenink zorgde voor een goede muzikale
ondersteuning van zowel het koor als de solisten.
Het was een zeer geslaagd weekend!
Maandag 4 januari 2021
Het was de bedoeling om op de dag van ons 100-jarig jubileum een feestelijke bijeenkomst te
houden. Zoals te verwachten viel, kon dit vanwege de coronapandemie helaas niet doorgaan.
Het bestuur wilde deze dag echter niet onopgemerkt voorbij laten
gaan. Besloten werd om bij ieder koorlid langs te gaan en hen
een aandenken aan deze heugelijke dag te overhandigen: een
fles wijn met Excelsior-etiket.
In de middag is het bestuur dan ook op pad gegaan om ieder
koorlid bij de eigen voordeur te verrassen met dejubileum-
attentie.
Voorafgaand aan deze actie vond in de Hulpkerk in Edam een
tv-opname plaats voor NH Nieuws, regio Zaanstreek-Waterland,
waarbij voorzitter Jan Radder werd geïnterviewd.
Vervolgens is het bestuur, samen met de interviewer/cameraman,
bij een tweetal leden langsgegaan om hen persoonlijk een fles
wijn te overhandigen.
Via deze link is de reportage en het bijbehorende artikel te zien en te lezen:
MANNENKOOR EXCELSIOR
1921 - 2021
De voorgeschiedenis en het onstaan en het Edams Mannenkoor Excelsior!
De voorgeschiedenis:
Al voor het begin van de 20e eeuw bestond er in Edam een mannenkoor, het "Edams Mannenkoor”, opgericht in 1898 door de heren Van Wijk, hoofd van de Normaalschool en Oostmeijer, graanhandelaar. De heren M. Gortemulder en G. Sanders, de drukker, zouden vanaf 1904 lid zijn geweest.
Het eerste concert van dit koor werd gegeven op "Donderdag den 15en Juni 1905 in het Heeren Logement". [Dat stond aan de Matthijs Tinxgracht, vanaf de voormalige garage van Rijswijk tot de tuin van de Coornhertschool, en inmiddels volledig door nieuwbouw vervangen].
Volgens de nu bekende gegevens werd, ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan, op 21 mei 1908 een feestprogramma gebracht voor de kunstlievende leden [zouden we nu donateurs noemen], onder leiding van de heer J. Brugge.
Op zaterdag 21 maart 1914 werd nog een concert gegeven onder leiding van Directeur L.G. Jansen voor de kunstlievende leden. De niet-kunstlievende leden mochten betalen: entree 50 cts. per persoon.
Over de grootte van het koor is niets bekend. In latere notulen van ‘Excelsior’ lezen we dat dit koor door een in Edam gehouden concours [het jaar is niet bekend] financieel in de problemen schijnt te zijn gekomen en is verdwenen.
Het ontstaan van ee nieuw mannenkoor in Edam:
Oprichting:
Aan het eind van 1920 nemen de heren T. Kluit en M. de Jong het initiatief om tot de wederoprichting van een mannenkoor te komen. Zij plaatsen daarvoor advertenties en beleggen twee vergaderingen, die door respectievelijk 8 en 12 mannen worden bezocht. Na met de aanwezigen te hebben afgesproken, dat de oud-leden van "Edams Mannenkoor" zullen worden benaderd, besluit men op 4 januari 1921 weer bij elkaar te komen.
Die vergadering wordt bezocht door 14 heren, terwijl 40 personen zich hadden gemeld! Besloten wordt tot oprichting van een mannenkoor. De heer T. Kluit wordt gekozen als voorzitter en de heren M. de Jong, J. Berkhout, K. Dekker en H. Nap als bestuursleden, die onderling de taken zullen verdelen. Deze verdeling staat ook in het verslag van de oprichtingsvergadering: De Jong als vicevoorzitter, Nap als penningmeester, Dekker secretaris en Berkhout bibliothecaris. Er moet al enig voorwerk zijn verricht want de heer Bergman uit Warder had inmiddels laten weten beschikbaar te zijn en wordt dan ook gekozen als Directeur, tegen een salaris van f 3,00 per week. De contributie wordt – na discussie – vastgesteld op f 0,20 per week.
De eerste repetitieavond wordt vastgesteld op vrijdag 14 januari 1921 in het Heerenlogement. De oprichting van het koor is hiermede een feit.
De statutaire feestavond:
Er moet jaarlijks – vastgelegd in het reglement – een feestavond worden gehouden, dus het volgende is overgenomen uit de bewaard gebleven notulen van de jaarvergadering van 1923: De regeling voor dit feest wordt in handen gegeven van het bestuur. Op 14 januari 1922 is deze feestavond, die volgens de notulen '….met bloeme, fruit, flesche wijn enz. belade ware.'
Nog een citaat? Dat kan:
'….want toen zondagmorgen tegen vijffe de voorzitter het woord nam, en zeide er is een tijd van komen en van gaan, de meeste plaatsgenoote er van ophoorde dat het al zoo laat geworde was, wel een bewijs dat er genoote is'.
In bovengenoemd verslag staat overigens ook voor de eerste maal de naam ‘Edams Mannenkoor Excelsior’ vermeld.
Het jaarverslag:
Er wordt in het jaarverslag over 1922 ook voor de eerste keer vermeld dat er meegedaan wordt aan een concours. Dit vindt plaats op 22 juli 1922 in Oostwoud. Het koor reist met een vrachtwagen van plaatsgenoot J. Nierop. In een mand worden een paar duiven meegevoerd. De duiven zullen worden losgelaten als het koor een goed resultaat behaalt, zodat ‘de blijde boodschap gevleugeld naar Edam kan worden gebracht'. Het koor wordt nummer één met 304 punten [de afdeling waarin wordt opgetreden is helaas niet vermeld] en de duiven worden onder luid gejuich gelost.
In 1923 wordt het eerste muziekinstrument aangeschaft: een orgel voor ƒ 150,00. Dit wordt direct doorverhuurd aan de gemengde zangvereniging “Zang en Vriendschap” voor ƒ 0,25 per week. Het laatst aangeschafte repetitie-instrument, een studiepiano was iets duurder, maar is volledig vergoed door een sponsor. En bij het 5-jarig bestaan wordt het vaandel onthuld, naar een ontwerp van de heer S. Bant en geborduurd door juffrouw Kluit, echtgenote van de voorzitter. De kosten zijn ook bekend namelijk ƒ 60,59, exclusief de werkuren van juffrouw Kluit. Het wordt na bijna honderd jaar nog steeds gebruikt!
Niet meer voor te stellen, maar het bestond wel: Ballotage;
In alle vergaderingen is er sprake van stemmingen over personen die wilden toetreden tot ‘Excelsior’. Als dat akkoord was, mocht het bestuur de nieuwe leden, die in een apart kamertje zaten te wachten, binnen laten komen en werden zij tot lid van het koor verklaard. [Er is voor zover kan worden nagegaan nergens sprake geweest van het niet toelaten van personen].
Nog een fenomeen:
Overal in het land werden concoursen georganiseerd. Niet alleen voor mannenkoren, maar ook gemengde koren, kinderkoren, harmonieën, fanfares enz., meestal op één dag.
‘Excelsior’ doet graag mee, opklimmend van de 2e afdeling naar 1e afdeling en uiteindelijk de “Ere-afdeling” én als men 3 maal achter elkaar de hoogste score – te bepalen door een deskundige jury – in hun afdeling heeft behaald, mag/moet men uitkomen in de afdeling “Uitmuntendheid”. En ja, ook daar heeft men ooit [in het jaar 1953] de hoogste score behaald. De “eindoverwinning” behaalde ‘Excelsior’ net niet, een deelnemer aan een andere afdeling scoorde net iets hoger. Kwalitatief moet het koor echt wel heel goed zijn geweest.
In 1930 wil het koor zelf ook iets concoursachtig met feesttenten en zomerkermis [Kermis d’Ete] te verdelen over de beide Pinksterdagen in 1931, dit alles ter opluistering van het 10-jarig bestaan in 1931. Vele vergaderingen verder blijkt op 6 februari 1931 de inschrijving zo matig dat men besluit het allemaal niet door te laten gaan. Een heel nuttig besluit. Er is een begroting met een zeer groot tekort, dus het door laten gaan was wellicht ook het einde van de vereniging geweest.
Muziekkeuze:
In heel veel jaarvergaderingen blijkt er een eindeloze en vaak verhitte discussie te zijn over de aanstelling van een muziekcommissie, “want altijd oude nummers moest nu eens afgelopen zijn”. Verrassing: niemand wil lid worden van die commissie, omdat niemand verstand heeft van muziek. De dirigent – toen nog Directeur genoemd, - mag het helemaal zelf uitzoeken. En als nu alle leden trouw op de repetitieavonden komen, wordt het wellicht ook nog wat [vrij vertaald uit de notulen van het jaarverslag van 1935!].
De crisisjaren – van 1929 tot en met 1939 - geven financieel gezien voor de vereniging veel kommer en kwel. Het 20-jarig bestaan in 1941, voor het eerst besproken in januari 1940, kan mede door de oorlog niet gevierd worden. En na een voorzitterschap van eenentwintig (21) jaar overlijdt in 1941 de heer Kluit, een van de initiatiefnemers van het koor.
Er is in 1944 nog één vergadering bekend, nl. op 8 juni 1944. Daarna wordt het heel stil rond ‘Excelsior’. Geen repetities; uitvoeringen en geen vergaderingen tot 2 augustus 1945. Heeft dit te maken met een avondklok? En wellicht ook met het gevaar voor wegvoering van de mannen in bepaalde leeftijdscategorieën?
De jaren na de oorlog zijn in te delen met hoogte- en dieptepunten, zeer wisselende ledentallen en moeilijke financiële toestanden. Gemeentelijke of andere subsidies zijn er niet. Wel wordt vermeld in een verslag over het jaar 1959 [aanwezig 14 (!) leden] dat de begrotingspost voor Culturele zaken door de Gemeenteraad is verhoogd, maar daar wordt de vereniging geen cent wijzer van, helaas.
De jaren ’50 en ’60:
De muziekkeuze geeft ook weer moeilijkheden. Er is een kast vol oude nummers die nooit meer gezongen worden en men is verzekerd tegen brand. Eén van de leden heeft de oplossing: in de brand ermee en van de uitkering kopen we nieuwe muziek. [Daverend gelach en het plan is toch maar niet uitgevoerd.]
Nog iets uit het verslag van die vergadering: jubileumconcert 1961 – het 40-jarig bestaan – met medewerking van een accordeonorkest. Een van de bestuursleden vindt dat wat mager. Zonder medeweten van de andere bestuursleden: vier dagen vóór de uitvoering weet hij een tenor te strikken. Die komt, neemt ook nog een bas mee en met de vrouw van de tenor achter de piano [hoe dat financieel is geregeld vermeldt het verhaal niet…] wordt het een daverend succes!
Er was nóg wat:
Het koor kent ‘Ereleden’. Een van de zangers is net zoveel jaren lid als het koor bestaat. Al eerder heeft men hem het Erelidmaatschap aangeboden en toen weigerde hij; hij was toch nog ‘gewoon’ werkend lid! Nu moet hij wel. Overigens schommelt het ledental [1952: 50 man; 1957: 30 man; 1963: 28 man en 1968: 25 man.] in die jaren aanwezig op de repetitieavonden tussen 17 en 25!
Nieuw elan:
In 1974 wordt een nieuwe voorzitter gekozen, die er meteen het gas opzet. Een jaar later is reeds een concertreis naar Roemenië geregeld voor het jaar 1976. In datzelfde jaar wordt ook de medaillekast teruggevonden die enige jaren zoek was. En het “logo” of vignet van ‘Excelsior’ het harpje met de Edamse speeltoren doet zijn intrede. De kostprijs van dat ontwerp bedroeg: een bosje gerookte paling.
Er volgen een paar dirigentenwissels. Na 17 jaar trouwe dienst [vanaf 1960 de heer H. van Essen] komt er in 1977 een “professioneel geschoolde” persoon uit Amsterdam. Die overigens na een jaar ook weer weg is.
In 1977 men 1978 gaat ‘Excelsior’ met geluidswagen; de weergegeven mannenkoorzang kwam van grammofoonplaten, want het koor had nog geen eigen opnamen, letterlijk de straat op voor ledenwerving. En met succes, van 27 naar 43 leden! [Later wordt het in het jaar 1981 maximaal 63 leden].
In het jaar 1975 heeft men een poging gedaan om tot uniforme kleding te komen. Een zwarte of zeer donkere broek voor eigen rekening, een rood overhemd en groene stropdas worden wél aangeschaft door de vereniging. Waarom deze kleuren? Het zijn de officiële Edams kleuren. Of men dit mooi vindt? Daarover zijn de meningen kennelijk verdeeld, want al in augustus 1977 heeft de vereniging een zwart kostuum met vignet, wit overhemd en rode vlinderdas, vanwege de grootte van die strik ook wel eens uitgescholden voor “Pipo-das”.
De toenmalige secretaris heeft een uitgebreide handleiding geschreven hoe het pak te dragen én op het podium te verschijnen. Hij noemde dit overigens “Nog te kraken noten”. En nu weet de lezer meteen hoe het verenigingsblad later aan de naam “Notenkraker” is gekomen.
In 1979 wordt er gesproken over de oprichting van een jongenskoor. Ook worden statuten en huishoudelijk reglement opnieuw opgesteld.
In 1980 wordt – ter voorbereiding van het 60-jarig jubileum – begonnen met het bouwen van een koorpodium en wordt een kleine “studiepiano” aangeschaft. Dat jubileum wordt redelijk groots gevierd, met onthulling van zowel podium als piano. Intussen zijn in januari en februari 1981 ook nog opnamen gemaakt voor een langspeelplaat. Niet alles blijkt goed genoeg, eind maart volgen nog twee zaterdagen met opnamen en het maken van de “hoesfoto”. De dirigent heeft zeer professionele studiomicrofoons ter beschikking, en met een heel erg goede bandrecorder op de laagste opnamesnelheid zijn er uiteindelijk goede resultaten. Onder volledige verenigingsverantwoording is een platenmaatschappij gevonden die de Lp’s wil persen. In eerste instantie is men daar bang voor “kamerbreed stereo” volgens de deskundige bij de platenmaatschappij, maar vraagt men wél tussen de bedrijven door of men delen van de opname mag gebruiken voor “eigen gebruik”. Dat wordt niet toegestaan. Helaas kan de elektronica ook wel eens spelbreker zijn. Een heel goede opname werd wreed verstoord door het piepsignaal [15.00 uur] van een toen in de mode komend digitaal horloge. De woorden van de dirigent zullen we hier maar niet herhalen…….
In 1982 moet het jongenskoor omgevormd worden tot jongerenkoor, de meisjes mogen ook meedoen. Ter financiering van dit alles wordt door de teamleider én een aantal leden van ‘Excelsior’ oud papier opgehaald. In 1984 leverde dat ‘Jong-Excelsior’ overigens een bedrag van ƒ 6.213,20 op!
In 1987 valt het doek voor ‘Jong-Excelsior’. De animo bij de jeugd om te zingen blijkt niet meer aanwezig te zijn. In 1990 komt het verzoek uit Oudendijk of ‘Excelsior’ wil meewerken aan een kerstconcert met Imca Marina. Natuurlijk wel! Op 16 december blijkt echter het programma een beetje aan de korte kant. Nu heeft het mannenkoor in de maanden ervoor nog een aantal optredens gehad en die muziek zit ook nog in de map. Zo maken we de avond wel vol. Eén jaar later hebben we dezelfde uitnodiging gekregen. Dus wéér naar Oudendijk, waar kort voor de pauze de koffiezetmachines worden aangezet. Dat blijkt iets te veel van het goede voor de smeltzekeringen. De geluidsversterking van Imca [en zonder kan ze niet] werkt daarom niet meer, de koorbegeleiding op kerkorgel én keyboard wil ook niet meer meewerken en met kunst en vliegwerk en uitschakeling van een gedeelte van de te zetten koffie, het indraaien van nieuwe “stoppen” en nog wat minder verlichting halen we het precies tot de pauze. Het is weer eens wat anders.
In de jaren voor 1995 is één van de leden [eigenlijk zijn vrouw] het zwarte koorkostuum een beetje zat. Zij vindt de pijpen wat te wijd……..! Na een aantal terugkerende rondvragen bij jaarvergaderingen krijgt het lid medestanders. Dus: blauwe blazer, grijze pantalon. Zou bij aanschaf van 45 stuks een investering bedragen van ƒ 13.500,00 en dan nog géén sokken, overhemd en vlinderdas of stropdas. De offerte wordt nog een aantal malen aangepast en een loterij opgezet. Met veel pijn en moeite lukt het uiteindelijk. [Verzuchting van een van de bestuursleden: over een aantal jaren zijn de colberts niet meer te koop en de kleur grijs van de pantalons niet meer hetzelfde. En dan? En ja, dat gaat kloppen]
In 1996 organiseert het koor een concours onder auspiciën van het KNZV (Koninklijk Nederlands Zangers Verbond). Er doen 8 koren mee. Er is een zeer professionele jury van het KNZV en met 153,75 punten wordt het koor Fulco uit IJsselstein 1e en ‘Excelsior’ met 152, 25 punten tweede. Men is daar blij mee.
Uiteraard is tussen 1978 en 1997 nog een paar maal noodgedwongen gewisseld van dirigent. In dat jaar 1997 komt voor het koor voor de eerste maal een dame als dirigent. Voor sommige leden is dat even wennen. Helaas moet zij na een jaar opzeggen.
In het jaar 2000 wordt de gemeente Edam-Volendam getroffen door de “cafébrand” in Volendam. Het koor organiseert het jaar daaropvolgend, tezamen met het Brandweerkoor uit Dordrecht een benefietconcert. Met belangeloze medewerking van solisten en een georganiseerde loterij kan aan Stichting Slachtofferhulp Nieuwjaarsbrand Volendam een cheque van f 27.000,00 worden overhandigd.
We gaan nu even snel door. In eind 2009 wordt in samenwerking met het Gemengd Koor Daniël de Lange uit Zaanstad zowel in het Zaantheater als in Edam een opvoering gehouden van de opera Zar und ZImmermann van Albert Lortzing. Veel en lang repeteren, jammergenoeg een slordigheidje van de technici bij de uitvoering in Zaandam, de opnamemicrofoons zijn na de generale repetitie dichtgezet en er wordt niet gecontroleerd voorafgaande aan de uitvoering (!) en het wordt min of meer gered door opnamen in Edam. De wél in Zaandam opgenomen video is helaas qua muziek niet synchroon te krijgen. Een heel dure operatie met veel (semi-)professionals, maar ‘Excelsior’ redt het financieel.
Inmiddels gaan de jaren door, met jaarconcerten, optredens en eind november een “Knipoog naar Kerst”. Een samenwerking van ‘Excelsior’, de Zangertjes van Volendam en een ensemble bestaande uit piano, viool, panfluit en soms ook orgel. Dit blijkt zo succesvol dat het een aantal jaren kan worden herhaald. Jammer genoeg onderbroken door de Covid-19-periode.
Op naar het echte jubileum:
We gaan in voorbereiding naar het 100-jarig bestaan. Het predicaat “Koninklijk” krijgen we niet meer, maar onderscheiden met de Koninklijke Erepenning kan wel. Aangevraagd én verkregen.
Het jubileum moet uiteraard in 2021 worden gevierd, maar het hierboven reeds genoemde virus gooit heel Nederland min of meer op slot, ook onze festiviteiten. Uiteindelijk kan er toch nog vergaderd worden in grote ruimten met 1½ meter afstand, we gaan door met de voorbereidingen. Bij het voorbereiden van het jubileum komt nog een luxeprobleem naar voren. Er komen een paar nieuwe leden binnen en de voorspelling van een bestuurslid in 1995 komt uit: de blauwe blazers raken in bepaalde maten op en de leveranciers van zowel de blazers als de pantalons bestaan niet meer.
Pijlsnel worden er links en rechts aan subsidiekranen gedraaid en ‘Excelsior’ slaagt erin op het jubileumconcert – achteraf dus gelukkig een jaartje uitgesteld – te verschijnen in nieuwe uniforme kleding. De klassieke smoking, zwart met het vignet. En op de foto’s te zien, het is een plaatje!
De receptie en het jubileumconcert van 16 en 17 oktober zijn terug te zien op de diverse foto’s in de website.
Statutair heeft de vereniging de volgende doelen:
De vereniging is een algemene vereniging zonder politieke of kerkelijke binding.
De vereniging stelt zich ten doel: het beoefenen van de zangkunst door mannen.
En:
De vereniging tracht het gestelde doel langs wettige weg te bereiken door: a) b)
- c) het bevorderen van de vriendschappelijke en sociale contacten onder de leden. [Waarvan acte!]
Juli 2023: Henk Kraaij - penningmeester